Της Κωνσταντίνας Καδέρη
Τις τελευταίες μέρες, εικόνες επηρεασμένες από την αισθητική του Studio Ghibli έχουν κατακλύσει τα κοινωνικά δίκτυα. Οικογενειακές στιγμές, φωτογραφίες δρόμου, ακόμη και πορτρέτα κατοικίδιων ζώων μετατρέπονται σε κινηματογραφικά καρέ, βγαλμένα από κάποια ταινία anime. Με μερικά μόνο κλικ, η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι ο καθένας μπορεί να γίνει ήρωας σε έναν φανταστικό κόσμο όμοιο με εκείνο των ταινιών του Μιγιαζάκι. Είναι, όμως, απλώς μια αθώα μορφή ψηφιακής διασκέδασης ή μήπως κρύβει πίσω της ερωτήματα που αφορούν την αυθεντικότητα, τη δημιουργία, την ηθική και την ίδια την έννοια της τέχνης;
Τι είναι το Ghibli-style;
Το Ghibli-style είναι ένας όρος που περιγράφει το οπτικό και αφηγηματικό ύφος των ταινιών του Studio Ghibli. Αυτό περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως απαλά χρώματα, φυσικά τοπία, εκφραστικούς χαρακτήρες με μεγάλα μάτια και απλές σκηνές της καθημερινότητας. Οι εικόνες συνήθως αποπνέουν ηρεμία και δίνουν έμφαση στη φύση και στον εσωτερικό κόσμο των χαρακτήρων.
Πέρα από την εικόνα, το Ghibli-style μεταφέρει και έναν τρόπο σκέψης. Οι ιστορίες αυτού του ιδιότυπου στιλ κινουμένων σχεδίων συχνά περιλαμβάνουν στοιχεία φαντασίας, αλλά κυρίως βασίζονται σε πραγματικά ανθρώπινα συναισθήματα. Δεν έχουν πάντα ξεκάθαρους «καλούς» και «κακούς». Αντί να επικεντρώνονται στη δράση, δίνουν χώρο στην παρατήρηση, στη σχέση με το περιβάλλον και στην προσωπική εξέλιξη των ηρώων. Αυτό το στυλ έχει ταυτιστεί με την ιαπωνική κουλτούρα και με μια πιο αργή, στοχαστική προσέγγιση στην αφήγηση.
Ο πιο γνωστός σκηνοθέτης και συνιδρυτής του Studio Ghibli είναι ο Χαγιάο Μιγιαζάκι, ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς κινουμένων σχεδίων παγκοσμίως. Έχει σκηνοθετήσει ταινίες όπως Το Κινούμενο Κάστρο, Η Γειτονιά του Τοτόρο, Το Ταξίδι στη χώρα των θαυμάτων (που κέρδισε Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων), Πριγκίπισσα Μονόνοκε και Το Ανεμόμυλο του Ανέμου.
Όταν το Ghibli-style γίνεται viral
Το Ghibli-style έγινε viral κυριολεκτικά μέσα σε λίγες ώρες. Οι χρήστες ζητούσαν από εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, να μετατρέψουν προσωπικές τους φωτογραφίες σε εικόνες εμπνευσμένες από τον κόσμο του ιαπωνικού στυλ κινουμένων σχεδίων. Η επιτυχία ήταν τέτοια που η OpenAI αναγκάστηκε να περιορίσει τις καθημερινές δημιουργίες, λόγω υπερφόρτωσης των συστημάτων της. Όπως δήλωσε και ο ίδιος ο CEO της εταιρείας, «λιώνανε οι κάρτες γραφικών μας».
Ηθικά διλήμματα και προβληματισμοί
Αυτό το ξέσπασμα ενδιαφέροντος, όμως, δεν συνοδεύτηκε μόνο από θαυμασμό αλλά έφερε μαζί του και πολλά ερωτήματα. Πρώτον, για τα πνευματικά δικαιώματα. Αν και η εκπαίδευση του μοντέλου δεν έγινε πάνω σε ταινίες του Ghibli Studio, η ομοιότητα είναι ανατριχιαστική.
Δεύτερον, για τη συναίνεση των δημιουργών. Ούτε οι καλλιτέχνες ούτε το ίδιο το στούντιο έχουν δώσει την έγκρισή τους για την αναπαραγωγή του Ghibli-style, παρ’ όλα αυτά χρησιμοποιείται εμπορικά και καταναλώνεται μαζικά.
Τρίτον, για την υποτίμηση της δημιουργικής εργασίας. Εκεί που άλλοτε χρειάζονταν μήνες σχεδίασης και συνεργασίας, τώρα παράγεται μια εικόνα σε λίγα δευτερόλεπτα. Ο Χαγιάο Μιγιαζάκι έχει μιλήσει ανοιχτά για την τεχνητή νοημοσύνη, δηλώνοντας ότι αποτελεί «προσβολή προς τη ζωή». Γνωστός για την αγάπη του στη χειροποίητη δημιουργία, πιστεύει πως η AI στερείται ψυχής και ενσυναίσθησης. Οι απόψεις του συνοψίζουν το αίσθημα πολλών δημιουργών που βλέπουν την AI όχι μόνο ως τεχνολογική απειλή, αλλά και ως ηθική πρόκληση.
Τέλος, για το πολιτισμικό πλαίσιο. Το Ghibli-style είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιαπωνική κουλτούρα και φιλοσοφία και όταν αποκόπτεται και μετατρέπεται σε παγκόσμιο αισθητικό trend, χάνει το νόημα του.
Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα
Πέρα από την αισθητική, υπάρχει και το κόστος στο περιβάλλον. Η δημιουργία εικόνων με τεχνητή νοημοσύνη απαιτεί τεράστια υπολογιστική ισχύ, η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο σε μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όταν αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται εκατομμύρια φορές την ημέρα, το «χαριτωμένο» γίνεται ενεργοβόρο.
Οι νέοι χρήστες προβληματίζονται
Ακόμη και νέοι χρήστες, μαθητές και έφηβοι, προβληματίζονται. Αν και ενθουσιάζονται βλέποντας τον εαυτό τους ως χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων, αναρωτιούνται: είναι δίκαιο για τους αυθεντικούς δημιουργούς;
Ταυτόχρονα, υπάρχουν και αυτοί που το βλέπουν θετικά. Για κάποιους χρήστες, η δυνατότητα να δουν τον εαυτό τους ή αγαπημένα τους πρόσωπα μέσα από τον «φακό» του Ghibli-style είναι μια ευκαιρία να νιώσουν λίγη από τη μαγεία των αγαπημένων τους ταινιών ενώ άλλοι τονίζουν ότι τέτοιες εικόνες μπορούν να λειτουργήσουν σαν αφετηρία για δημιουργικότητα.
Σε κάθε περίπτωση, είναι ξεκάθαρο ότι η εμπειρία είναι διαφορετική από χρήστη σε χρήστη. Για άλλους είναι απλώς διασκέδαση. Για άλλους, πρόκληση. Και για κάποιους, αφορμή για συζήτηση.
Και τώρα;
Ποια ιστορία αφηγούμαστε τελικά; Ό, τι όλοι μπορούν να είναι χαρακτήρες του Studio Ghibli ή ότι μετατρέψαμε κάτι ιδιαίτερο σε αλγοριθμικό παιχνίδι;
Το αυθεντικό Ghibli-style βασίζεται στη χειροποίητη δουλειά. Κάθε καρέ σχεδιάζεται ξεχωριστά. Υπάρχει σενάριο, συντονισμός με μουσική, αφηγηματική πρόθεση. Η εικόνα εντάσσεται σε μια ιστορία. Αντίθετα, όταν η AI δημιουργεί μια εικόνα με βάση το Ghibli-style, το κάνει αυτόματα, με βάση μια σειρά εντολών. Δεν υπάρχει παρελθόν ή μέλλον πίσω από τη στιγμή. Δεν υπάρχει σκοπός, μόνο αισθητική μίμηση.
Η διαφορά δεν είναι απλώς τεχνική, είναι ουσιαστική και το ερώτημα δεν είναι αν η AI μπορεί να μιμηθεί το Ghibli-style αλλά αν πρέπει.
