*Της Λεμονιάς Βασβάνη | Από την έντυπη έκδοση "Τύπος Θεσσαλονίκης"
Την ιστορία του Ελβετού οδοντιάτρου Julien Grivel, που για 26 χρόνια, θεράπευε δωρεάν λεπρούς στην Ελλάδα “φωτίζει” το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη με τίτλο «Σμιλεμένες ψυχές» που προβάλλεται στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
«Με ενδιέφερε να αναζητήσω τον άνθρωπο Julien», που «στα 29 του όταν ξεκινώντας την καριέρα του στη Γενεύη, πήρε το ρίσκο και αψήφησε τόσους κινδύνους», είπε στο «ΤyposThes» ο σκηνοθέτης.
Απαντώντας σε ερώτησή μας για την επιλογή του να κάνει προσωποκεντρικά ντοκιμαντέρ σχολίασε: «Δεν κάνω ταινίες για “θέματα” αλλά για πρόσωπα που με προσελκύουν, συχνά για ένα ακαθόριστο λόγο, αλλά και είναι διαθέσιμα για ένα ταξίδι μαζί τους στη γεωγραφία της ψυχής τους».
Σχετικά με το πώς αντιμετωπίζει στις μέρες μας η κοινωνία το διαφορετικό σημείωσε πως δεν ξέρει αν η στάση της απέναντι σε αυτούς που κάθε φορά θεωρεί «λεπρούς» έχει αλλάξει, για να προσθέσει πως «Οι “λεπροί” γίνονται άλλοι κάθε φορά και χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες και αγώνες να γίνουν, αν γίνουν, αποδεκτοί».
O σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης
-«Σ’ αυτό τον κόσμο που ολοένα στενεύει» όπως λέει και ο Σεφέρης «πρέπει να αναζητήσουμε τον Άνθρωπο όπου κι αν βρίσκεται». Ο ήρωάς σας, ο γιατρός Julien Grivel, κάνει αυτή την φράση πραγματικότητα. Πώς αποφασίσατε να φωτίσετε το έργο του;
-Όλα ξεκίνησαν διαβάζοντας το βιβλίου «Ελλάδα, η δική μου Ιθάκη» με προτροπή της Μαρίνας Φουντουλάκη που στη συνέχεια μου σύστησε και τον συγγραφέα του. Έτσι έμαθα αυτή την ιδιαίτερη ιστορία και γνώρισα ένα σπουδαίο και φωτεινό άνθρωπο. Ο Julien Grivel για 26 χρόνια (1972-1998) ερχόταν δύο φορές το χρόνο στην Αθήνα (συχνά με την σύζυγό του Christiane) και φρόντιζαν, δωρεάν, τα δόντια των χανσενικών (λεπρών) στην «Αγία Βαρβάρα», στο Αιγάλεω. Στο βιβλίο διαβάζουμε: «Οι ασθενείς των οποίων έφτιαξα τα δόντια με οδήγησαν βαθιά στο πνεύμα, τη σκέψη και τους ανθρώπους αυτής της θαυμαστής χώρας. … Μια σχέση πλούσια, βαθιά, διανοητική, ένα εσωτερικό ταξίδι διαρκούς αναζήτησης … » Αργότερα, στην Ελούντα, ο μπάρμπα Μανώλης θα του πει: «ξέρεις φίλε, από τις δοκιμασίες αυτές βγαίνει όμορφα σμιλεμένη η ψυχή του ανθρώπου».
Μου κίνησε αμέσως το ενδιαφέρον. Ποιος είναι αυτός που στα 29 του όταν ξεκινώντας την καριέρα του στη Γενεύη, πήρε το ρίσκο και αψήφησε τόσους κινδύνους; Τί αναζητούσε φροντίζοντας αυτούς τους ασθενείς; Με ενδιέφερε να αναζητήσω τον άνθρωπο Julien».
Σύντομα γνωριστήκαμε, κουβεντιάσαμε κάμποσο, εμπιστεύτηκε και συμπάθησε ο ένας τον άλλον και μπήκε η ιδέα να κάνουμε κάτι μαζί. Έτσι ξεκίνησε όλη η ιστορία.
-Πώς αντέδρασε ο ίδιος; Και πόσο συγκινητική ήταν αυτή η επιστροφή στο παρελθόν;
Για τον Julien δεν ήταν μια επιστροφή στο παρελθόν. Η ζωή του όπως διαμορφώθηκε από αυτή την απόφαση και την εμπειρία που βίωσε, έχει μια συνέχεια. Με την Christiane έρχονται συχνά στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στην Κρήτη που έχουν πολλούς φίλους και πάντα επισκέπτεται τους πρώην ασθενείς του που μένουν ακόμα στην Αγία Βαρβάρα. Δεν έχασε ποτέ την επαφή με αυτόν τον κόσμο.
Εδώ να προσθέσω ότι σε όλη την ταινία μιλάει μόνο πολύ καλά ελληνικά. Τα έμαθε, λέει, με πολύ κόπο και προσπάθεια γιατί: «παρατήρησα ότι υιοθετώντας τη γλώσσα των Ελλήνων, υιοθέτησα ασυνείδητα και τη σκέψη τους».
«Ο τρόπος που πέρασα τη ζωή μου συνδέεται με τον τρόπο που γερνάω» μας λέει στην ταινία.
-Έχουν περάσει χρόνια από τις εποχές στις οποίες αναφέρεται το ντοκιμαντέρ σας. Έχοντας την χρονική απόσταση, στην ταινία ο κ. Grivel αναφέρει πως η κοινωνία δεν φέρθηκε σωστά στους χανσενικούς. Ποια θεωρείτε πως ήταν η κυριότερη αιτία που οδήγησε στην απομόνωση και την περιθωριοποίησή τους;
-Χρόνια και εποχές μπορεί να έχουν περάσει αλλά δεν νομίζω πως οι κοινωνίες αγκαλιάζουν και δεν εξοστρακίζουν το διαφορετικό. Η στάση της κοινωνίας απέναντι σε αυτούς που κάθε φορά θεωρεί «λεπρούς» δεν ξέρω αν έχει αλλάξει. Οι «λεπροί» γίνονται άλλοι κάθε φορά και χρειάζονται τεράστιες προσπάθειες και αγώνες να γίνουν, αν γίνουν, αποδεκτοί.
Πολλά έχουν γραφτεί αλλά το πρόβλημα παραμένει. Δεν μπορώ ν’ απαντήσω γιατί. Προτιμώ να θυμίσω τα λόγια του Julien στη Βιβλιοθήκη «Μ. Φ.»: «Πολύ μου αρέσει η βιβλιοθήκη επειδή ο κόσμος θα έπρεπε να είναι σαν βιβλιοθήκη, επειδή βλέπουμε τόσους πολλούς διαφορετικούς και αντιφατικούς τόμους που συνυπάρχουν και ανέχονται ο ένας τον άλλο, για την ομορφιά του κόσμου».
-Σήμερα η κοινωνία λειτουργεί ανάλογα; Πόσο εύκολα μπορεί κάποιος να απομονωθεί από κάποια ασθένεια;
-Το εμβληματικό ντοκιμαντέρ «Η ΤΑΞΗ» του J. D. Pollet (που ήταν η αφορμή να υπάρξει η δική μας ταινία) με τον τίτλο του αυτά ακριβώς δηλώνει: η κοινωνία περιχαρακώνει και εγκλωβίζει το διαφορετικό για να αποκαταστήσει τελικά την τάξη…
Ο αποκλεισμός του διαφορετικού και ο ρατσισμός αφορά τη συμπεριφορά και τις πεποιθή-σεις όλων μας. Δεν είμαστε αντιρατσιστές με μια δήλωση συμπάθειας προς τις άλλες, διαφορετικές, κοινωνικές ομάδες. Στην πράξη, εκεί δοκιμάζονται όλα, τα συμπεράσματα δεν νομίζω να είναι καθησυχαστικά. Για να μπορείς να αποδεχτείς το Διαφορετικό και τον Άλλο, να μην τα βιώνεις ως απειλή, θέλει άλλη σχέση με τον εαυτό σου. Δεν είναι καθόλου δύσκολο ν’ απομονωθούν οι φορείς κάποιας ασθένειας. Πολλές φορές το ζήσαμε στα χρόνια μας.
Ο Julien Grivel
-Τα ντοκιμαντέρ σας είναι προσωποκεντρικά. Γιατί επιλέγετε πιο προσωπικές αφηγήσεις; Τι θέλετε να μεταφέρετε στον θεατή μέσα από τα έργα σας;
-Ανθρωπογεωγραφίες άκουσα μια φίλη να τις χαρακτηρίζει και μου άρεσε. Συνειδητά επιλέγω τις προσωπικές αφηγήσεις γιατί δεν κάνω ταινίες για «θέματα» αλλά για πρόσωπα που με προσελκύουν, συχνά για ένα ακαθόριστο λόγο, αλλά και είναι διαθέσιμα για ένα ταξίδι μαζί τους στη γεωγραφία της ψυχής τους. Αυτό μου αρέσει, ταιριάζει πολύ στον χαρακτήρα μου και είναι η θάλασσα που μου αρέσει να κολυμπάω.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι μια κατασκευή και γίνεται στο μοντάζ. Τα πρόσωπα αρχίζουν να ζουν και να αναπνέουν, ανάλογα με το φωτισμό που τους ρίχνεις. Δημιουργείς χαραμάδες φωτός, ανοίγεις δειλά και διακριτικά μια κουρτίνα και προσκαλείς και τον θεατή. Έλα να δεις. Δεν είναι όμορφοι και φωτεινοί; Όλα αυτά βέβαια με την επίγνωση ότι το ντοκιμαντέρ είναι απολύτως μια ταινία μυθοπλασίας που απλά γίνεται με άλλους όρους.
-Η ταινία συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Πώς βλέπετε την εξέλιξη του φεστιβάλ και πώς νιώθετε που το ντοκιμαντέρ σας συμμετέχει στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα;
-Παρακολουθώ το Φεστιβάλ 15 περίπου χρόνια ανελλιπώς, τις περισσότερες φορές συμμετέχοντας με κάποια ταινία μας. Είναι η ετήσια γιορτή μας και μου αρέσει πολύ να περνάω με φίλες και φίλους που διαρκώς αυξάνονται. Το απολαμβάνω κάθε χρόνο με αμείωτο ενδιαφέρον και είναι ευκαιρία για νέες πολύ ενδιαφέρουσες γνωριμίες. Επιπλέον ο τιμητικός Χρυσός Αλέξανδρος (25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, 2023) για τη συνολική προσφορά μου στο ντοκιμαντέρ ήταν μεγάλη χαρά και τιμή γιατί ουσιαστικά προερχόταν από το συνάφι σου.
Φέτος, με τις ΣΜΙΛΕΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ, συμμετέχουμε για πρώτη φορά στο Διεθνές Διαγωνιστικό Πρόγραμμα. Μια ακόμα μεγάλη χαρά και τιμή και ελπίζω η ταινία μας ν’ αρέσει στους θεατές. Εύχομαι ολόψυχα καλή πορεία σε όλες και όλους που έκαναν ταινία και συμμετέχουν στο Φεστιβάλ και αν απόλαυσαν τη Δημιουργία τους είναι ήδη πολύ. Καλή επιτυχία στο Φεστιβάλ και καλές προβολές σε όλες και όλους μας.
Ο Μανώλης Φουντουλάκης
*Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται: 12/3 στις 8μμ στο Ολύμπιον και 13/3 στις 3μμ Τζoν Κασσαβέτης. Εισιτήρια μέσω more.com και στα εκδοτήρια της Αριστοτέλους και στο Λιμάνι. Η ταινία είναι διαθέσιμη και στο online.filmfestival.gr.
