«Στο σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, που συμπληρώνει σήμερα δύο μήνες λειτουργίας, δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος στο πλαίσιο τεχνικού έργου διεθνώς», είπε ο Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας στο επιστηµονικό συνέδριο µε θέµα «Διαχείριση Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο Μεγάλων Τεχνικών Έργων», που διοργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.
«Τα δημόσια έργα είναι παρακαταθήκη για το μέλλον της χώρας μας, αλλά πολλές φορές μετατρέπονται και σε γέφυρα με το ιστορικό της παρελθόν. Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης έργων υποδομών, οι ανασκαφικές εργασίες έχουν φέρει στο φως σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών τηρεί απαρέγκλιτα τις προβλέψεις του νόμου και συνεργάζεται με τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού», ανέφερε ο κ. Σταϊκούρας, στη μαγνητοσκοπημένη -λόγω απουσίας του στο εξωτερικό- ομιλία του που προβλήθηκε στο συνέδριο.
Ως εμβληματικά έργα στα οποία η ποιότητα της συνεργασίας έχει αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα, αναφέρθηκε στην κατασκευή των έργων του Μετρό στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, όπου «οι τεχνικές εργασίες αποτέλεσαν στην ουσία ταυτόχρονα και τεράστιες αρχαιολογικές ανασκαφές».
«Τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν συνέβαλαν στην τεκμηρίωση της ιστορίας των δύο πόλεων και αποτελούν διεθνώς σημείο αναφοράς στο επιστημονικό πεδίο που πραγματεύεται η σημερινή ημερίδα: Τη διάσωση και την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στο πλαίσιο των μεγάλων τεχνικών έργων και μάλιστα με αισθητική αρτιότητα. Στη Θεσσαλονίκη πλέον έχουμε και μετρό και αρχαία», είπε ο κ.Σταϊκούρας, ενώ έκανε αναφορά και στα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα που αναδείχθηκαν κατά την κατασκευή του σταθμού «Δημοτικό Θέατρο» της γραμμής 3 του Μετρό της Αθήνας, καθώς και στην ανακάλυψη μοναδικού για τη μινωική αρχαιολογία μνημειακού αρχιτεκτονικού συνόλου στο Καστέλι Ηρακλείου.
«Είναι γεγονός ότι εντοπισμός αρχαιοτήτων μπορεί να ανατρέψει τα χρονοδιαγράμματα, τον προϋπολογισμό ή ακόμα και τον σχεδιασμό των έργων. Αποτελούν όμως αναπόσπαστο κεφάλαιο της πολιτιστικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς, την οποία οφείλουμε να αναδείξουμε και να προστατεύσουμε», υπογράμμισε.
Ν.Ταχιάος: Παγιδευτήκαμε πολλαπλώς ως πόλη στο δίλημμα «μετρό ή αρχαία»
Στο μετρό της Θεσσαλονίκης ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλου τεχνικού έργου που πρέπει να σχεδιαστεί σε ένα περιβάλλον που εξ ορισμού είναι γεμάτο αρχαιότητες αναφέρθηκε ο υφυπουργός Υποδομών, Νίκος Ταχιάος.
«Ένας μητροπολιτικός σιδηρόδρομος σχεδιάζεται λαμβάνοντας υπόψη κατ αρχάς κυκλοφοριακές και πολεοδομικές παραμέτρους», σημείωσε, προσθέτοντας ότι η αγορά της Θεσσαλονίκης, ως χώρος όπου υπηρετούνται οι κεντρικές λειτουργίες της πόλης, υπήρξε το βασικό σημείο αναφοράς για οποιαδήποτε χάραξη του μετρό, σημειώνοντας ότι «η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη η οποία απλώνεται γραμμικά μπροστά στη θάλασσα και αυτό είναι πολύ πιο εμφανές στο κέντρο της πόλης, καθιστώντας απαγορευτική την επέκταση και μετατόπιση του κέντρου».
«Κατά συνέπεια ήταν νομοτελειακό ότι μια γραμμή μετρό θα περνούσε από το κέντρο της πόλης, δηλαδή από έναν χώρο ο οποίος ήταν βέβαιο ότι θα έφερνε στην επιφάνεια αρχαιότητες», ανέφερε ο κ. Ταχιάος και εξήγησε: «Η διέλευση του μετρό από τον άξονα της Εγνατίας -όσο κοντύτερα στην Εγνατία ήταν εφικτό- ουσιαστικά επαναφέρει τη λειτουργία της ως αγορά στο σύνολο της αρχικής της έκτασης, που στην πάροδο του χρόνου έχει δοκιμαστεί πάρα πολύ σοβαρά και όχι μόνο επειδή μεσολάβησαν οι λαμαρίνες του μετρό. Το μετρό είναι ένας άλλος δρόμος, μια υπόγεια σιδηροδρομική Decumanus Maximus, στην οποία οδηγηθήκαμε αναγκαστικά από τους ίδιους λογικούς κανόνες που ακολουθούσαν διαχρονικά όλοι όσοι διαχρονικά επαναχάραξαν αυτή την πόλη στην ιστορία της», σημείωσε.
Σχετικά με τη διαμάχη για τον τρόπο ανάδειξης των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου ο κ. Ταχιάος παρατήρησε: «Στον σχεδιασμό του μετρό η συμπερίληψη της διάσωσης των αρχαιοτήτων ήταν αυτονόητη υποχρέωση και έπρεπε να γίνει κοινός τόπος ότι αυτές οι αρχαιότητες επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν ως μια επένδυση και για το ίδιο το μετρό και για τη Θεσσαλονίκη». «Παγιδευτήκαμε πολλαπλώς ως πόλη στο δίλημμα ''ή μετρό ή αρχαία'' για ένα μεγάλο διάστημα», είπε και πρόσθεσε πως όταν ετέθη το 2015 ζήτημα της παράλειψης του σταθμού της Βενιζέλου από τη γραμμή και της αντιμετώπισης του εργοταξίου αποκλειστικά ως αρχαιολογικού χώρου, ήταν ένα μεγάλο πισωγύρισμα και «αν είχε συμβεί αυτό, πολύ δύσκολα σήμερα θα υπήρχε ένας επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος και το μετρό θα ήταν ένα εντελώς διαφορετικό μετρό και με πολλά προβλήματα».
«Η συζήτηση περί Βενιζέλου εξελίχθηκε σε μια διαμάχη η οποία έχει τα χαρακτηριστικά ενός πολέμου ταυτοτήτων. Ήταν το ''εμείς ή εσείς'' ένας αδιέξοδος μανιχαϊσμός […] Σε αυτό το μεγάλο εγχείρημα στο οποίο συνυπήρξαμε με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, δεν υπάρχουν ούτε νικητές, ούτε νικημένοι. Ανάμεσά σας υπάρχουν πολλοί οι οποίοι είχαν διαφορετική άποψη εξαρχής και καταρχήν για το ζήτημα της Βενιζέλου. Αυτοί οι άνθρωποι έδωσαν το είναι τους, έδωσαν ένα μεγάλο μέρος από τον εαυτό τους για να πετύχουν αυτό το αποτέλεσμα, το οποίο είναι: και μετρό και αρχαία», κατέληξε ο κ.Ταχιάος.
Στο κεντρικό τμήμα του σταθμού Βενιζέλου επανήλθε το 92% των αποσπασμένων αρχαιοτήτων, και παραδόθηκαν επιπλέον χώροι προς ανάδειξη αρχαιοτήτων στις προσβάσεις του σταθμού, σημείωσε στην τοποθέτηση του ο διευθύνων σύμβουλος της Ελληνικό Μετρό, Νίκος Κουρέτας και αναφέρθηκε στο ιστορικό της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων.
«Τον Δεκέμβριο του 2019 και ενώ δύο μήνες προετοιμάζαμε όλες τις μελέτες, μπήκαμε στις 16 του μηνός, στις τρεις το μεσημέρι στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και βγήκαμε 9.30 το επόμενο πρωί. Η λύση της προσωρινής απόσπασης και επανατοποθέτησης και οι μέθοδοί της ήταν τεχνικά τεκμηριωμένες και κατά το παρελθόν δοκιμασμένα ασφαλείς. Τον Ιούλιο του 2020 εγκρίθηκε η μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ξεκίνησαν δύο πορείες, μία η πορεία της υλοποίησης των μελετών, της απόσπασης και της μεταφοράς των αρχαιοτήτων στο Καλοχώρι σε ειδικά διαμορφωμένο και προστατευμένο χώρο για τις αρχαιότητες και η δεύτερη ήταν η πορεία από την Δικαιοσύνη», ανέφερε.
Ως ένα από τα πιο δύσκολα και απαιτητικά έργα στην ελληνική τεχνική ιστορία και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τι πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνεται σε ένα μεγάλο έργο υποδομής αλλά και ως case study για τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα χαρακτήρισε την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης το στέλεχος του Ομίλου Άκτρω Σπύρος Καλαϊτζής. «Όταν κράτος και επιχειρήσεις συνεργάζονται σε υγιή βάση τα αποτελέσματα μπορεί να είναι θεαματικά και εξαιρετικά για όλους. Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε η νεα διοίκηση του ομίλου Άκτωρ έδωσε απόλυτη προτεραιότητα στο έργο. Επενδύσαμε σε υλικούς και ανθρώπινους πόρους, δουλέψαμε διπλοβάρδια, τριπλοβάρδια τακτοποιήσαμε εκκρεμότητες παρελθόντος και επιταχ΄πυναμε τις εργασίες ώστε να πετύχουμε την έγκαιρη παράδοση του έργου», είπε.
Στο συνέδριο παρέστη ο υφυπουργός Εσωτερικών (τομέας Μακεδονίας- Θράκης) Κώστας Γκιουλέκας. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο αντιπεριφερειάρχης Υποδομών και Δικτύων της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, Πάρις Μπίλλιας ο οποίος είπε ότι «αν τα μνημεία αναπόφευκτα ανάγονται στο παρελθόν, οι υποδομές είναι αυτές που επηρεάζουν το παρόν και το μέλλον της κοινωνίας και στο πλαίσιο αυτό καθίσταται αναγκαίο να γίνονται σταθμίσεις και επιλογές κατά τους κανόνες της επιστήμης» και ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, ο οποίος ανέφερε ότι «με τα εγκαίνια μετρό είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε την ανάδειξη των αρχαιοτήτων και να χαρούμε τη δυνατότητα και τα αρχαία να προστατεύονται και τα έργα να γίνονται».
Η Λίνα Μενδώνη
Η μεγαλύτερη η ανασκαφική έρευνα σωστικού χαρακτήρα που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ στην Ελλάδα, διενεργήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης, όπως τόνισε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ανοίγοντας (με βιντεοσκοπημένο μήνυμά της για έκτακτους λόγους) τις εργασίες του Επιστηµονικού Συνεδρίου που διοργανώνει στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης το ΥΠΠΟ, µε θέμα «Διαχείριση Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο Μεγάλων Τεχνικών Έργων».
Σύμφωνα με την κ. Μενδώνη, η έρευνα αυτή συνέβαλλε στην αναδίφηση της ιστορίας της πόλης από την ίδρυσή της το 316 π.Χ. ως τις αρχές του 20ου αιώνα. «Το ιστορικό όφελος από την αρχαιολογική έρευνα σε όλο το έργο, ιδιαίτερα στους σταθμούς Αγίας Σοφίας και Βενιζέλου είναι τεράστιο. Τα ευρήματα αποτυπώνουν διαχρονικά την πολεοδομική εξέλιξη του αστικού ιστού στο ύψος της κεντρικής οδού που διέτρεχε πάντα την πόλη, στην ίδια σχεδόν χάραξη από τον 3ο αιώνα π.Χ. έως σήμερα», είπε χαρακτηριστικά και συμπλήρωσε: «Οι ανασκαφές αποκάλυψαν την μνημειακή εικόνα της πρωτοβυζαντινής Θεσσαλονίκης, με επιβλητικές κιονοστήρικτες μαρμαρόστρωτες πλατείες εκατέρωθεν του μαρμαρόστρωτου δρόμου, ενώ παράλληλα τεκμαίρεται ο ευρύς αστικός ανασχεδιασμός του δημοσίου χώρου στον 6ο αιώνα», ανέφερε η υπουργός, επισημαίνοντας πως στο σταθμό Βενιζέλου αποκαλύφθηκαν οι παλαιότερες οικοδομικές βάσεις της Θεσσαλονίκης από τα ελληνιστικά χρόνια, τεκμηριώνοντας την ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο και την ανάπτυξή της στα πεδινά και προς τη θάλασσα.
Στην ολοκλήρωση του «εξαιρετικά σύνθετου, πρότυπου και καινοτόμου σε διεθνές επίπεδο» αρχαιολογικού έργου, συνέβαλλε -όπως υπογράμμισε η Λίνα Μενδώνη, η εμπειρία από τη συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού και της αρχαιολογικής του υπηρεσίας, με τους κρατικούς τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς φορείς στους οποίους η πολιτεία αναθέτει την εκτέλεση των έργων. Μάλιστα έκανε μία αναδρομή σε βάθος των τεσσάρων προηγούμενων δεκαετιών, στην αρχή αυτής της συνεργασίας, που όπως επισήμανε «δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε ανώδυνη και απαίτησε λεπτούς χειρισμούς και ειλικρινή διάθεση συνεργασίας από όλες τις πλευρές, αλλά η δυσπιστία εκατέρωθεν ήταν δεδομένη» και στάθηκε ιδιαίτερα στις δυσκολίες κατά την κατασκευή του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου των Αθηνών.
«Με τα δημόσια έργα εντός του αθηναϊκού άστεως, το υπουργείο Πολιτισμού απέκτησε μία τεράστια εμπειρία ενώ η αρχαιολογική επιστημονική κοινότητα ενισχύθηκε με μία σχολή, σύμφωνα με την οποία η κατασκευή ενός τεχνικού έργου σε μία πόλη ζωντανή και πυκνοκατοικημένη με τη διαχρονική της ιστορία και τον μνημειακό της πλούτο να καλύπτει τη μακρά ιστορική διάρκεια, συνδυάστηκε όχι μόνο με την αρχαιολογική έρευνα και τη συνεπαγόμενη αύξηση γνώσης, αλλά κυρίως με την προστασία και την ανάδειξη του μνημειακού αποθέματος», εξήγησε.
Πρόσθεσε ωστόσο, ότι στο πλαίσιο της κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης αναδείχθηκε μία ακόμα σχολή για τη διαχείριση, την τεκμηρίωση την προστασία, την ανάδειξη των αρχαιοτήτων, διαφορετική όμως από αυτήν της Αθήνας. «Πιο σύγχρονη, πιο δυναμική, η οποία αφομοίωσε τις σύγχρονες τεχνικές και τεχνολογικές μεθόδους. Συντελέστηκε ένα πρότυπο και καινοτόμο σε παγκόσμια κλίμακα εγχείρημα, το οποίο απαιτούσε κυριολεκτικά χειρουργικές κινήσεις, γνώσεις, εμπειρία, υπευθυνότητα, μέθοδο, σχολαστικότητα και συνεχή εποπτεία», είπε χαρακτηριστικά, δηλώνοντας υπερήφανη για τις λύσεις που δόθηκαν και για τις γνώσεις που αποκομίστηκαν και μπορούν -όπως είπε - να προσφέρουν στις επιστημονικές κοινότητες μηχανικών και αρχαιολόγων.
«Η Θεσσαλονίκη μπορεί να σεμνύνεται για κάτι μοναδικό, έναν αρχαιολογικό χώρο ενταγμένο σε ένα μείζον τεχνικό κοινωφελές έργο, αλλά και ένα αρχαιολογικό χώρο που εντάσσεται οργανικά στην καθημερινότητα των πολιτών, αφού κάθε επιβάτης μπαίνοντας στο μετρό έρχεται σε άμεση επαφή με τη μακραίωνη ιστορία της πόλης και αυτό είναι ένα μοναδικό προνόμιο της Θεσσαλονίκης διεθνώς», κατέληξε η κ. Μενδώνη.
Οι σταθμοί του Μετρό Θεσσαλονίκης «κελύφη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς»
Ως τη μεγαλύτερη πρόκληση που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τα τελευταία έξι χρόνια, χαρακτήρισε την κατασκευή του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, με ταυτόχρονη διατήρηση και ανάδειξη του αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, ο γενικός γραμματέας Πολιτισμού Γιώργος Διδασκάλου, που απηύθυνε χαιρετισμό στο Συνέδριο.
«Οι σταθμοί του Μετρό λειτουργούν ως κελύφη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομίας και συντελούν στη λειτουργική σύνδεση των πολιτιστικών αγαθών με την κοινωνία, όπως άλλωστε ο πολιτισμός ως δημόσιο αγαθό οφείλει να επιτελεί», είπε χαρακτηριστικά.
Υπογράμμισε ακόμα ότι οι ανασκαφές στους σταθμούς τους ιστορικού κέντρου της πόλης έχουν διευρύνει τον αρχαιολογικό χάρτη της Θεσσαλονίκης, αποκαλύπτοντας στους δημόσιους χώρους του κέντρου της μεγαλόπρεπα κτήρια, επαύλεις, εκτεταμένα νεκροταφεία, προσφέροντας μεγάλο όγκο νέων μαρτυριών για την έρευνα της ιστορίας της και τεκμηριώνοντας την εξέλιξη του παλίμψηστου της πόλης απ' τη στιγμή της ίδρυσής της έως σήμερα. «Επιπλέον το πυκνό πολυπολιτισμικό περιβάλλον της Θεσσαλονίκης εμπλουτίζεται μέσα από την ανάδειξη των παρακείμενων στους σταθμούς του Μετρό μνημείων, όπως η Παναγιά Χαλκέων και η Αχειροποίητος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που θα αναβαθμίσει την ευρύτερη περιοχή και θα προσθέσει μία επιπλέον πολιτιστική υποδομή στο δίκτυο του αστικού κέντρου, αποτελεί η αποκατάσταση του τεμένους Χαμζά Μπέη (Αλκαζάρ) στη βόρεια είσοδο του σταθμού Βενιζέλου», τόνισε.
Ο κ. Διδασκάλου είπε ακόμη ότι στη Θεσσαλονίκη, που το ιστορικό παρελθόν της ξεδιπλώνεται σε κάθε βήμα της καθημερινότητας των πολιτών και που οι καθημερινές διαδρομές των κατοίκων της περνούν μέσα από μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, τεκμήρια της πολυπολιτισμικής της ταυτότητας «ο σχεδιασμός και η κατασκευή του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου της, αποτέλεσε έναν ακόμα σταθμό στην ιστορία της πόλης».
ΑΠΕ-ΜΠΕ
