Γράφει ο Παναγιώτης Σκουρής*
Σήμερα αποφάσισα να μιλήσουμε λίγο για σινεμά. Με την ιδιότητα του θεατή και μόνο. Άλλωστε, για να μιλήσει κανείς για τέχνη, δε χρειάζεται επί της αρχής να έχει και κάποια ιδιαίτερη εξειδίκευση. Το βλέπουμε τελευταία αυτό να γίνεται ούτως ή άλλως. Τη γνώμη μου άλλωστε θα καταθέσω.
Ξεκινάω από την ταινία Angels and Demons, τη μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Dan Brown στη μεγάλη οθόνη. Πρωταγωνιστής είναι ο καθηγητής Robert Langton, τη βοήθεια του οποίου για την επίλυση ενός θέματος ζητάει το Βατικανό. Σε μία από τις πρώτες σκηνές της ταινίας κατά την άφιξή του στην έδρα της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας λοιπόν, ο καθηγητής Langton περνάει μπροστά από μία σειρά γυμνών αγαλμάτων της αρχαιότητας, τα οποία έχουν καλυμμένα με φύλλα συκής τα επίμαχα σημεία των σωμάτων τους. Φέρνει λοιπόν στη μνήμη και αναπαράγει τον περίφημο ευνουχισμό τους από τον πάπα Πίο τον 9ο το 1557. Ειδικότερα το γεγονός, ότι τα γυμνά έργα τέχνης θεωρήθηκαν βλάσφημα και για αυτό διατάχθηκε η αφαίρεση των γεννητικών τους οργάνων. Στη συνέχεια, για να καλυφθεί η πράξη αυτή, προστέθηκαν τα φύλλα συκής. Στην επισήμανση αυτή ο τύπος που του ζήτησε τη συνδρομή του καθηγητή, ένας εκπρόσωπος της αστυνομίας του Βατικανού, το ρωτάει: «είστε αντι-καθολικός, κύριε καθηγητά;». Για να πάρει την απάντηση: «είμαι αντίθετος με το βανδαλισμό».
Προχωράμε στην ταινία-βιογραφία του πατριώτη μας, Δομίνικου Θεοτοκοπούλου, γνωστού και El Greco. Ο σύντεκνος αυτός λοιπόν, επειδή ζωγράφισε με ρεαλισμό ένα κορυφαίο στέλεχος της ισπανικής εκκλησίας και για άλλους λόγους, βρέθηκε αντιμέτωπος με την -ισχυρότατη τότε- Ιερά Εξέταση. Δεν έπαθε κάτι εν τέλει, καθώς οι κατηγορίες δεν ήταν και πολύ σοβαρές, ωστόσο η επαφή και μόνο με το θέμα αυτό, σίγουρα δεν ήταν ευχάριστη. Για να γλιτώσει εν τέλει από αυτούς τους βαθιά φωτισμένους φύλακες της θρησκείας έγινε εν τέλει καθολικός. Η δύναμη της πειθούς, βλέπετε.
Πάμε τώρα σε μία άλλη, η οποία φέρει τον τίτλο «Τα φαντάσματα του Γκόγια». Εκτυλίσσεται και αυτή στην Ισπανία και περιγράφει τις περιπέτειες του εν λόγω μεγάλου καλλιτέχνη που με τη σειρά του ήρθε αντιμέτωπος με την Ιερά Εξέταση. Λόγω μιας συλλογής από κορυφαία χαρακτικά έργα, τα οποία ήταν κάπως παραμορφωμένα και προκάλεσαν το ενδιαφέρον, αν όχι τη μήνι των ιεροεξεταστών και την κλήση του για μια σίγουρα όχι ευχάριστη κουβεντούλα. Για άλλη μια φορά οι φύλακες της πίστης με έναν τρόπο κλήθηκαν να αξιολογήσουν την τέχνη. Αν αναρωτιέστε, μήπως πρόκειται για τη συλλογή που αυτόν τον καιρό εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη, η απάντηση είναι ναι. Του Γκόγια η συλλογή, όχι αυτή που αποσύρθηκε…
Σε αυτόν που θα αντιτάξει, ότι τα ανωτέρω αφορούν σε καταστάσεις του παρελθόντος και περισσότερο στην καθολική εκκλησία και τις αντιλήψεις της, θα απαντήσω με ορισμένα γεγονότα καθαρά ελληνικά. Και προφανώς ορθόδοξα.
Το 1989 στην Ελλάδα ποτέ δεν είδαμε στον κινηματογράφο τη μεταφορά του αριστουργήματος του Ν. Καζαντζάκη «Ο Τελευταίος Πειρασμός». Η εκκλησία και οι πιστοί αντιδρούσαν στην προβολή και η τότε κυβέρνηση ενέδωσε στις πιέσεις και δεν την επέτρεψε. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που ο πραγματικά κορυφαίος αυτός άνθρωπος των γραμμάτων μας, ο αγαπημένος συγγραφέας, προκάλεσε με το έργο του την οργή της εκκλησίας. Συνέβαινε αυτό και όταν τα έγραφε. Και είχε και συνέπειες.
Σε μία δικαστική αίθουσα, όπου βρέθηκα από σπόντα για άλλη υπόθεση, διαπίστωσα, ότι είχε μηνυθεί ο τότε διαχειριστής του Θεάτρου Badminton, διότι ανέβασε (πρέπει να ήταν γύρω στο 2010) την παράσταση Jesus Christ Superstar. Το έγκλημα; Προσβολή θρησκευτικών αισθημάτων. Υπενθυμίζω εδώ, ότι η παράσταση αυτή ανεβαίνει εδώ και δεκαετίες σε όλον τον κόσμο, έχει γίνει και ταινία και, όπως ακούσαμε και κατά την εκδίκαση είχε παιχτεί και στη χώρα μας με ελληνικό λιμπρέτο και μάλιστα επί χούντας! Το κατέθεσε αυτό ο αξέχαστος Γιάννης Βόγλης ως μάρτυρας υπεράσπισης. Παρόλα αυτά, υπήρξαν ορισμένοι που είχαν αντίρρηση και αυτό έγινε και αργότερα, όταν η παράσταση ξανανέβηκε στην Αθήνα και ορισμένοι οργισμένοι συμπολίτες με μπροστάρηδες τους χρυσαυγίτες (καλό είναι, να μην τους ξεχνάμε και αυτούς) εξέφρασαν και πάλι την ιερή τους αγανάκτηση.
Πέραν αυτών είχαμε και αφορισμούς σκηνοθετών και ολόκληρων συνεργείων και πολλές άλλες προσπάθειες λογοκρισίας για λόγους που κατά βάση συνδέονται με τις θρησκευτικές αντιλήψεις και την πεποίθηση -ορθή ή εσφαλμένη- ότι ένα έργο τέχνης μπορεί να τις προσβάλει. Που με τη σειρά της οδηγεί το φερόμενο ως προσβληθέντα πολλές φορές και στην αυτοδικία και την εν γένει βία, η οποία αναμφισβήτητα αποτελεί ποινικό αδίκημα. Ακόμα και αν κάποιος θεωρεί, ότι είναι δικαιολογημένο. Και ως αδίκημα και ως προσπάθεια κάποιου να πάρει το νόμο στα χέρια του αυτή η συμπεριφορά είναι καταδικαστέα και αδικαιολόγητη.
Όσο αδικαιολόγητη είναι όμως και η στάση της επίσημης πολιτείας, η οποία επιδεικνύει τελικά αδυναμία και ενδίδει σε τέτοιου είδους πιέσεις.
Αλήθεια, σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;
*Ο Παναγιώτης Σκουρής είναι επίκουρος καθηγητής ευρωπαϊκού δημοσίου δικαίου στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, δικηγόρος και συνιδρυτής του δικηγορικού γραφείου AnP Legal Praxis (www.anplegal.gr).
