Γράφει ο Παναγιώτης Σκουρής*
Ένας πολύ αγαπημένος φίλος από τα χρόνια της Μέσης Ανατολής, μου ζήτησε να αρχίσω το άρθρο αυτής της εβδομάδας με τις λέξεις, με τις οποίες τελείωσε το τελευταίο: σωστή παιδεία.
Επειδή λοιπόν εδώ χατίρια δε χαλάμε και ο Παντελής είναι, όπως προανέφερα καλός φίλος από τα παλιά, αλλά και επειδή το συγκεκριμένο σχόλιο μου ήρθε και από άλλους, το σημερινό κομμάτι θα έχει το χαρακτήρα παραγγελιάς.
Η έννοια της σωστής παιδείας λοιπόν αναφέρεται εδώ ως η μοναδική λύση απέναντι στην ανόητη αμετροέπεια που αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Το πόσο μάλιστα ισχύει αυτό φαίνεται από το γεγονός, ότι για άλλη μία φορά οι μετρ του είδους, η πολιτική ηγεσία των Η.Π.Α. δηλαδή, απειλούν να περιορίσουν τη χρηματοδότηση προς το Harvard, επειδή, κατά την εκτίμησή της, δε συμμορφώνεται προς τας υποδείξεις. Μετά το Yale λοιπόν, άλλο ένα ευτελές εκπαιδευτικό ίδρυμα, δέχεται και υφίσταται τη μήνι της πεφωτισμένης αν μη τι άλλο εξουσίας.
Έχουμε ξαναπεί από εδώ, ότι οι εκφραστές της είναι αυτοί που μισούν τη σωστή παιδεία, πρώτα από όλα, διότι δεν την έχουν λάβει και μάλλον αδυνατούν να τη συνειδητοποιήσουν ακόμα και ως έννοια. Πέραν αυτού όμως, υπάρχει και το ότι, όποιος τη διαθέτει, αφενός αποκλείεται να πειστεί από τα όσα του πασάρουν και αφετέρου καταρρίπτει τις ανόητες και ανυπόστατες θεωρίες τους με πολύ μεγάλη ευκολία. Αυτός ακριβώς ο τελευταίος είναι και ο βασικός λόγος, για τον οποίο τη χρειαζόμαστε και οφείλουμε να την υποστηρίξουμε με κάθε μέσο και τρόπο.
Τί σημαίνει όμως η έννοια σωστή παιδεία;
Το μόνο σίγουρο είναι, ότι είναι πολύ δύσκολο να την ορίσουμε. Ούτε και είναι απολύτως αναγκαίο να το κάνουμε εμείς αυτό. Υπάρχουν ειδικότεροι και καλύτεροι από εμάς.
Ένα βασικό της ζητούμενο όμως είναι, μέσα από αυτή να αναπτύσσεται η λεγόμενη κριτική σκέψη. Η τελευταία είναι αυτή που μας χρειάζεται, ώστε, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις κατά καιρούς ανοησίες που προσπαθούν να μας πλασάρουν, να διαθέτουμε τον κατάλληλο αυτοματισμό και να τις πετάμε απευθείας εκεί, όπου ανήκουν. Στον κάλαθο των αχρήστων.
Ωραία θα πει κάποιος, αφού είναι τόσο απλό, γιατί δεν το κάνουμε;
Μα επειδή εν τέλει μόνο απλό δεν είναι.
Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και εν γένει του πνευματικού υποβάθρου απαιτεί πρώτα από όλα απόφαση, η οποία θα δώσει την κατεύθυνση της παρεχόμενης παιδείας. Και εδώ ακριβώς είναι το μεγάλο μυστικό. Ότι δηλαδή, όχι μόνο οι ακραίες της εκφάνσεις, αλλά και γενικά η πολιτική εξουσία δεν το επιθυμεί αυτό. Δε θέλει πολίτες που να σκέφτονται, να προβληματίζονται και να έχουν αξιώσεις από αυτούς που τους κυβερνάνε. Αντίθετα, προτιμούν πολίτες αποχαυνωμένους, οι οποίοι σχεδόν άκριτα καταπίνουν ό,τι τους σερβίρεται. Και όχι μόνο από τους πολιτικούς.
Ώπα, θα πείτε εδώ. Μα και από ποιους άλλους;
Η απάντηση είναι και εδώ απλή: από όλους.
Έχουμε φτιάξει μία κατάσταση λοιπόν, όπου διάφοροι «ειδικοί» που κατακλύζουν τους διάυλους επιμόρφωσης και -κυρίως- επικοινωνίας μας λένε, μας υπαγορεύουν δηλαδή ουσιαστικά τί είναι τέχνη, τί είναι πολιτισμός, τί είναι ωραίο, νόστιμο, εύηχο κοκ. Και εδώ δημιουργείται ένα εκρηκτικό κοκτέιλ: η τεμπελιά να σκεφτόμαστε, στην οποία μας εθίζουν συναντάει τη δυνατότητα που αυτή δίνει να μπορούμε εύκολα να επηρεαστούμε. Και ως αποκορύφωμα έρχεται η ευκολία που υπάρχει πλέον στην επικοινωνία. Εκεί να δεις επιρροή.
Πριν τα βάψουμε μαύρα, θα πρέπει να πούμε, ότι πάντα κάπως έτσι ήταν τα πράγματα. Πάντα η εξουσία χρησιμοποιούσε την επικοινωνία και τα μέσα της, όσο προηγμένα ήταν σε κάθε φάση της ιστορίας, προκειμένου να διαμορφώνει απόψεις και τρόπο σκέψης. Με ροπή πάντα στο εύκολο και το τεμπέλικο. Δυστυχώς αυτή τη βρίσκουμε κατά κόρον και στο προσωπικό που είναι επιφορτισμένο και την ίδια την εκπαίδευση. Και αυτοί πολύ συχνά ρέπουν προς την εύκολη λύση. Δεν έχουν άλλωστε και ιδιαίτερο, πέραν του προσωπικού τους, κίνητρο να το κάνουν διαφορετικά.
Το πρόβλημα σήμερα είναι, ότι όλα έχουν πάρα πολύ εύκολα προσβάσιμα. Από τη μία πλευρά, ο κάθε τυχάρπαστος που θέλει να προωθήσει τον εαυτό του, τις προθέσεις και τις απόψεις του έχει σχεδόν ανεξέλεγκτο βήμα, ώστε να το κάνει. Την ίδια στιγμή το υποψήφιο κοινό του, έχει και αυτό εύκολη πρόσβαση να το παρακολουθήσει.
Και για να το κάνουμε ακόμα πιο δύσκολο, να σημειώσουμε, ότι πολλές φορές όσο πιο ακραίο και ανόητο είναι αυτό που μας πασάρουν, τόσο πιο επιτυχημένο μπορεί να γίνει. Πόσες φορές δε βρεθήκαμε να παρακολουθούμε κάτι που είναι εντελώς γελοίο, επειδή απλά δεν μπορούμε να πιστέψουμε ακριβώς το πόσο γελοίο είναι;
Εδώ ακριβώς είναι που χρειάζεται η παιδεία λοιπόν. Αυτή είναι που θα σε προστατέψει, θα σε κάνει να αναγνωρίσεις το σκουπίδι και να το πετάξεις. Αν δεν το έχεις αυτό εφόδιο, διάφοροι τυχάρπαστοι, ανάξιοι λόγου και εξαιρετικά επικίνδυνοι θα μας επηρεάζουν. Όσο και αν η μαμά μας μας λέει, ότι δεν πρέπει να τους ακούμε.
Καλή Ανάσταση να έχουμε.
*Ο Παναγιώτης Σκουρής είναι επίκουρος καθηγητής ευρωπαϊκού δημοσίου δικαίου στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, δικηγόρος και συνιδρυτής του δικηγορικού γραφείου AnP Legal Praxis (www.anplegal.gr).
