Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Ανάλογα με την εποχή, αλλάζουν και οι κυρίαρχες και στερεοτυπικές απεικονίσεις σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης δραστηριότητας, επικοινωνίας και επαφής.
Κι αν υπάρχει ένας καθρέφτης που μας επιτρέπει να ανατρέξουμε στις αμέτρητες μεταμορφώσεις, μεταλλάξεις και διαφοροποιήσεις που έχουν συμβεί στο πέρας των αιώνων, αυτός δεν είναι άλλος από το κινηματογραφικό (και εσχάτως τηλεοπτικό) θέαμα. Ιδίως σε ό,τι αφορά την πιο επιδραστική κινηματογραφική βιομηχανία (Χόλιγουντ), η οποία καθρεφτίζει τις δομικές τάσεις της παραδοσιακά ισχυρότερης χώρας στον πλανήτη (ΗΠΑ), οι χολιγουντιανές περιπέτειες με το κλασικό storyline συγκροτούν σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή ένα συμπυκνωμένο ρεζουμέ της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας. Γιατί όπως ξέρουμε, κάθε επικρατούσα τάση έχει ανάγκη από μια ιστορία, και όταν η ιστορία συνοδεύεται από πανίσχυρες εικόνες που αγκυροβολούν στο θυμικό, τότε η ιστορία μεταβάλλεται σε σφαιρικό αφήγημα.
Μιας που πιάσαμε λοιπόν τις κλασικές χολιγουντιανές ιστορίες, θα συμφωνήσετε ασφαλώς πως ένα από τα πιο αναγκαία και κομβικά συστατικά είναι η ύπαρξη ενός «κακού», ενός villain, ενός εξωτερικού εχθρού απέναντι στον οποίο θα αντιπαρατεθούν όχι μόνο οι δυνάμεις της σύνεσης, της σωφροσύνης, της γενναιότητας και της αυταπάρνησης γενικώς και αορίστως, αλλά τα ίδια τα (πάντοτε καλλωπισμένα, ενίοτε μέχρι και παντελώς επινοημένα) αμερικανικά ιδεώδη. Φυσικά, η ποικιλία έχει υπάρξει πελώρια και πλουραλιστική, με το Χόλιγουντ να επιδεικνύει αστραπιαία προσαρμοστικότητα στις «ανάγκες» της κάθε εποχής, ενίοτε και τρομερή προνοητικότητα (προαιρετικά τα εισαγωγικά εδώ).
Όσο και να ακούγεται παράδοξο στις περισσότερες ταινίες προπαγάνδας την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ξενική φιγούρα που αποδόθηκε με τα πιο μελανά χρώματα ήταν εκείνη του Ιάπωνα αντιπάλου και όχι του ναζιστή Γερμανού, σχεδόν σαν μια διορατική προοικονομία του επικείμενου Σχεδίου Μάρσαλ και της ρίψης της ατομικής βόμβας. Έπειτα, περνώντας στον Ψυχρό Πόλεμο, οι Σοβιετικοί/Ρώσοι κέρδισαν κατά κράτος τη μάχη για τον πιο δημοφιλή villain του Χόλιγουντ, με τη συντηρητική ρηγκανική δεκαετία των 80s να προαναγγέλλει -έστω και μέσα από κιτς πατριωτικές κορώνες- την οριστική αμερικανική επικράτηση και μια εποχή πλήρους και αδιαφιλονίκητης ηγεμονίας. Ενδιαφέρον είναι μάλιστα ότι στη θρυλική ταινία Die Hard του 1988, υπάρχει μια σύζευξη μοχθηρών δυνάμεων. Ο βασικός villain, που τον ερμηνεύει ο αξέχαστος Άλαν Ρίκμαν, είναι Ανατολικογερμανός, απαγκιστρωμένος όμως πλέον από ιδεολογικά κίνητρα, καθώς η πραγματική κινητήριος δύναμη είναι απλώς η απληστία. Από κοντά, ο ιαπωνικής προέλευσης Nakatomi Tower όπου εκτυλίσσεται το θεοπάλαβο σκηνικό αντανακλά τον αναδυόμενο και επανακάμψαντα ιαπωνικό κίνδυνο, ο οποίος εκδηλώνεται όχι στο πολεμικό αλλά στο αμιγώς οικονομικό πεδίο.
Έπειτα από μια σύντομη περίοδο στα 90s όπου οι «τρομοκράτες» ενσαρκώθηκαν από αδίστακτους και αιμοδιψείς Βαλκάνιους πολέμαρχους, αλλά και από σατανικούς Κινέζους που επιβουλεύονται την αμερικανική οικονομική-τεχνολογική ηγεμονία, περάσαμε στη μακρά περίοδο της ισλαμικής απειλής, ιδίως μετά την τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου. Φυσικά, κι όσο οι εντάσεις στο εσωτερικό της Αμερικής αυξάνονταν δεν έλειψαν και οι αναφορές σε έναν εσωτερικό εχθρό, ο οποίος εναντιώνεται στο ομοσπονδιακό κράτος και διασαλεύει την τάξη. Όσο για το πιο πρόσφατο παρελθόν, με την καταφανή ανασύσταση μιας μοντέρνας ψυχροπολεμικής αντιπαλότητας, οι Ρώσοι πράκτορες έκαναν δυναμική επανεμφάνιση στα blockbuster τεφτέρια.
Κάπως έτσι, φτάνουμε σε ένα αμήχανο σήμερα, το οποίο ενδέχεται να φανερώσει μια νέα τάση που θα φάνταζε μέχρι πρότινος βγαλμένη από κάποιο θεόμουρλο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Το πλέον καθαγιασμένο σύμβολο των ΗΠΑ, ο άσπιλος πρόεδρος, σταδιακά χάνει το κύρος, την ιερή του ισχύ και το άρρητο προνόμιο του hands off. Το Democrat Χόλιγουντ, έχοντας πλέον εμπλακεί σε μια ανοιχτή κόντρα με τον Ντόναλντ Τραμπ, ιδίως μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο, τη δια περιπάτου επανεκλογή του και τις πρώτες του διακηρύξεις ως 47ος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ετοιμάζεται πιθανώς να διαβεί ένα πρωτοφανές κατώφλι. Ίσως φτάσουμε, λοιπόν, στο σημείο ο villain να ταυτιστεί με κάποια εκτροχιασμένη απεικόνιση της προεδρικής φιγούρας. Άλλοι καιροί, άλλα ήθη. Μία από τις ακατάπαυστα επιβεβαιωμένες οικουμενικές αλήθειες.
