Γράφει ο Παναγιώτης Σκουρής*
Ο Θουκυδίδης, όπως ο ίδιος αναφέρει προς τους αναγνώστες του, έγραψε την περίφημη Ιστορία του, προκειμένου, να ενημερωθούν οι άνθρωποι σε σχέση με τα δεινά του Πελοποννησιακού Πολέμου και να αποφύγουν αντίστοιχα αιματοκυλίσματα στο μέλλον. Χιλιάδες χρόνια μετά, μπορούμε απερίφραστα να πούμε, ότι ο σκοπός αυτός ουδόλως επιτεύχθηκε, καθώς ο πλανήτης αιματοκυλίστηκε πλείστες όσες φορές. Μας έμεινε όμως ένα κορυφαίο σύγγραμμα και -προπαντός- προσδιορίστηκαν οι βασικές μέθοδοι της ιστοριογραφίας.
Οι πόλεμοι λοιπόν στο πέρασμα των χρόνων και η περιγραφή τους αποτέλεσαν βασικό στοιχείο και αντικείμενο ενασχόλησης της επιστήμης της ιστορίας. Όχι απαραίτητα για την αποτροπή τους, αλλά, κυρίως, επειδή αποτελούν σχεδόν εξ ορισμού κορυφαία ιστορικά γεγονότα.
Σε συνδυασμό με αυτό έχει αναμφισβήτητα ένα ενδιαφέρον, να παρακολουθήσει κανείς το πώς έχουν αναμεταδοθεί οι πόλεμοι κατά καιρούς και την εξέλιξη αυτού του φαινομένου με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Επίσης, πρέπει, να αναφέρουμε, ότι ως προς αυτό το θέμα, φεύγουμε πλέον από την ιστορία και εισερχόμαστε περισσότερο στην έννοια της ενημέρωσης. Τα δύο αυτά στοιχεία μοιάζουν, αλλά δεν ταυτίζονται απόλυτα.
Από την πρώτη στιγμή λοιπόν που η ενημέρωση αρχίζει, να εμφανίζεται, ο πόλεμος, όταν και όπου υπάρχει, μπαίνει σε προτεραιότητα. Οι λόγοι είναι πολλοί.
Το ξεκίνημα γίνεται με τις εφημερίδες, οι οποίες στέλνουν πολεμικούς ανταποκριτές στα μέτωπα. Ποιος άραγε ξεχνάει, ότι ο Ernest Hemmingway βρέθηκε στην Ανατολική Θράκη ως ανταποκριτής της εφημερίδας Toronto Star Weekly και έζησε τα γεγονότα του 1922 και επίσης εμπνεύστηκε ήρωες και ιστορίες από τα όσα είδε και έζησε εκεί;
Στη συνέχεια ήρθε το ραδιόφωνο που έπαιξε και αυτό το ρόλο του και εν συνεχεία ο κινηματογράφος που έδωσε τη δυνατότητα προβολής επικαίρων από τους πολέμους που μπορεί, να ενδιέφεραν το φιλοθεάμον κοινό.
Η μεγάλη βέβαια επανάσταση έγινε με την τηλεόραση. Όσοι είναι κοντά σε μένα στην ηλικία σίγουρα θα θυμούνται τον πρώτο πόλεμο στον Περσικό Κόλπο (η καταιγίδα της ερήμου που ακολούθησε την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ), τον οποίο παρακολουθήσαμε εν είδει αθλητικού αγώνα στο CNN, το οποίο πιάναμε τότε στην Ελλάδα μέσω δορυφορικής τηλεόρασης.
Και φτάνουμε στο σήμερα, όπου πλέον δε χρειάζεται ούτε η τηλεόραση, αφού έχουμε τα κοινωνικά δίκτυα. Γενικότερα ισχύει το «εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφορία, κατά προτίμηση μέσα από ένα video διάρκειας γύρω στα δέκα δευτερόλεπτα».
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό, ότι για τους σημερινούς πολέμους υπάρχει ενδιαφέρον, γνώση και άποψη περισσότερα από κάθε άλλη φορά. Αυτή τη διάσταση μπορείς να τη δεις και ως θετική. Το ότι δηλαδή χάρη στα κοινωνικά δίκτυα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ενδιαφέρεται, να ενημερωθεί και ενημερώνεται.
Θα μου πείτε τώρα, αφενός τί θέλεις και μας τα λες αυτά και αφετέρου, τί σχέση έχουν με την ιστορία του Θουκυδίδη.
Ο λόγος λοιπόν είναι καταρχάς, ότι, όπως αναφέρουμε και πιο πάνω, μυαλό δεν έχουμε βάλει και συνεχίζουμε τα μακελειά.
Σε δεύτερο όμως επίπεδο, θα πρέπει, να βάλουμε και την επιρροή που ασκεί η αναμετάδοση, ειδικά όσο αυτή γίνεται πιο γρήγορη και ευπρόσιτη, στις απόψεις μας σε σχέση με τον πόλεμο.
Η απλή ιστορική παρατήρηση καταδεικνύει, ότι τα μέσα αναμετάδοσης της είδησης, καθίστανται σχεδόν αναγκαστικά και μέσα προπαγάνδας.
Ένα πρώτο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι, ότι στη ναζιστική Γερμανία ο Göbbels έλεγξε πλήρως τις ραδιοφωνικές μεταδόσεις, αφού πρώτα ενίσχυσε το κάθε νοικοκυριό να αποκτήσει τη δική του συσκευή. Παράλληλα έδωσε μεγάλη βαρύτητα στις κινηματογραφικές παραγωγές για να αναδείξει το μεγαλείο του καθεστώτος. Πέτυχε; Μάλλον τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο.
Άλλο, πολύ πιο πρόσφατο παράδειγμα από τον πόλεμο του κόλπου αυτή τη φορά είναι, ότι στη ζωντανή αναμετάδοση του CNN μάθαμε και είδαμε, ότι οι κορμοράνοι εξολοθρεύθηκαν, διότι η ιρακινή ηγεσία πλημμύρησε τον κόλπο με πετρέλαιο σε αντίποινα της επέμβασης εναντίον της. Απαράδεκτη η ενέργεια ούτως ή άλλως, μόνο που οι κορμοράνοι δε ζουν στην περιοχή. Άρα, στην οικολογική καταστροφή που προκάλεσε ο Σαντάμ προσθέτουμε και το έρμο το πουλί που δε φταίει τίποτε, για να θρέψουμε ακόμα περισσότερο το κοινό αίσθημα. Έστω και αν η εικόνα που προβάλουμε, για να το πετύχουμε αυτό, ουδόλως σχετίζεται με το γεγονός καθαυτό.
Φτάνοντας λοιπόν στο σήμερα, όπου όλα είναι πολύ πιο άμεσα και γρήγορα θα πρέπει να επιδεικνύουμε ακόμα μεγαλύτερη προσοχή. Διότι, όπως πάλι δείχνει η ιστορική παρατήρηση, η πλειοψηφία επιλέγει την πληροφορία που της έρχεται εύκολα. Και συνήθως μένει σε αυτή.
Περαιτέρω, όσο αυξάνεται η ευκολία στην πρόσβαση μειώνεται και η διάθεση, να ελεγχθεί το βάσιμο τόσο της ίδιας της πληροφορίας που λαμβάνει κανείς, όσο και -κυρίως- της άποψης που εκφράζεται κατά την αναπαραγωγή της. Ο κίνδυνος επηρεασμού λοιπόν είναι προφανής και αυξάνεται διαρκώς.
Μήπως τελικά πρέπει να ξαναδιαβάσουμε με τεταμένη την προσοχή μας το αριστούργημα του Θουκυδίδη; Λέω εγώ.
*Ο Παναγιώτης Σκουρής είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής του πανεπιστημίου Regensburg και συνιδρυτής του δικηγορικού γραφείου AnP Legal Praxis (www.anplegal.gr).
