Των ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ,
ΜΑΡΚΕΛΛΑΣ ΑΛΕΞΙΟΥ
Η τεράστια πυρκαγιά στις δεξαμενές πετρελαιοειδών της Jet Oil το Φεβρουάριο του 1986, είναι χαρακτηριστική του σκανδαλώδους τρόπου με τον οποίο συχνά προωθείται η «ανάπτυξη» της χώρας. Είναι η ίδια πρακτική, που ακολουθεί διεθνώς η βιομηχανία πετρελαίου και πετυχαίνει να κερδοσκοπεί εξαγοράζοντας συνειδήσεις, μπλοκάροντας την πληροφόρηση και υποθηκεύοντας το μέλλον του τόπου. Παρόλο που η σημασία της χωροθέτησης των δραστηριοτήτων είναι εξαιρετικά σημαντική για την πρόληψη ενός ατυχήματος, δεν υπάρχουν νομοθετημένα σε εθνικό επίπεδο ουσιαστικά κριτήρια χωροθέτησης, παρά μόνο ένα γενικό ευχολόγιο. Πρακτική συνέπεια αυτής της προφανώς προσχεδιασμένης αδράνειας του κράτους είναι η ανεξέλεγκτη συσσώρευση εκατοντάδων χιλιάδων κυβικών πετρελαιοειδών αλλά άλλων επικίνδυνων εγκαταστάσεων στη Δυτική Θεσσαλονίκη.
Ανάστατη η πόλη, το Φεβρουάριο του 1986 παρακολουθούσε ανήμπορη να αντιδράσει σε έναν κίνδυνο που αγνοούσε και για τον οποίο δεν είχε προετοιμαστεί. Χιλιάδες τόνοι πετρελαίου που καιγόταν, ρύπαιναν την ατμόσφαιρα, μόλυναν τις καλλιέργειες, σπέρνοντας τον καρκίνο και τον πανικό.
Ένα κοινότατο ατύχημα εξελίχθηκε σε μια δαμόκλειο σπάθη για μια πόλη 800.000 κατοίκων, ακριβώς γιατί δεν είχαν παρθεί μέτρα ασφαλείας και δεν αντιμετωπίστηκε έγκαιρα και σωστά στη γένεση του. Μόνον οι καιρικές συνθήκες στάθηκαν σύμμαχοι για την πόλη και από τύχη η φωτιά δεν επεκτάθηκε στις γειτονικές δεξαμενές πετρελαιοειδών και υγραερίου ή στη δεξαμενή αμμωνίας της ΣΙΓΚ. Πολύ σύντομα μετά την καταστροφή των δεξαμενών, άρχισε το άγριο έγκλημα! Εξασφάλισε άδειες λειτουργίας καινούργιων εγκαταστάσεων στον ίδιο χώρο και ξανάφτιαξε μεγαλύτερες δεξαμενές και σε πιο κοντινές αποστάσεις, χωρίς να εξασφαλίσει καν τα νομικά προσχήματα και παρά τη διαφωνία της Πυροσβεστικής. Προχώρησε στην επέκταση των πετρελαιοδεξαμενών της κατά παράβαση των προβλέψεων του Ρυθμιστικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης. Έθαψε τα καμένα και στερεοποιημένα υπολείμματα της φωτιάς, δηλαδή εκατοντάδες τόνους τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα, σε κοντινές περιοχές, κυρίως του Καλοχωρίου, παρά τις καταγγελίες της Οικολογικής Κίνησης. Πήρε όλα τα λεφτά της ασφάλειας και προωθήθηκε -με τις ευλογίες των κυβερνήσεων- στα Βαλκάνια. Συνέχισε να ρυπαίνει το Θερμαϊκό και να απειλεί την περιοχή με διαρροές και πιθανά ατυχήματα, ενώ αθωώθηκε στο Εφετείο και ο Γ. Μαμιδάκης. Παραδόθηκε «καθαρός» στην κοινωνία ενώ μόνο δύο τεχνικοί του τιμωρήθηκαν με ποινή εξαγοράσιμη, με το καταπληκτικό ποσό των 540.000 δρχ (1,584.74 €)!
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Ποιες είναι εκείνες οι επιλογές που θα αποκλείουν τους κινδύνους για τη ζωή και τη φύση; Πως μπορεί να αποκλεισθεί η πιθανότητα να γίνει η Θεσσαλονίκη ολοκαύτωμα; Σίγουρα το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται μόνο με ευχολόγια ή έστω και με νόμους αλλά με την αλλαγή του βιομηχανικού μοντέλου ανάπτυξης. Όμως άμεσα απαιτείται:
• Συνολική μελέτη χωροθέτησης των δραστηριοτήτων σε σχέση με την επικινδυνότητα στην περιοχή και πιθανή μετεγκατάσταση κάποιων.
• Σύνταξη όλων των Ειδικών Σ AT AM Ε, δηλαδή των εξωτερικών σχεδίων έκτακτης για κάθε εγκατάσταση και αναθεώρηση των υπαρχόντων.
• Συγκρότηση αποτελεσματικών και ευέλικτων μηχανισμών ελέγχου των συνθηκών που μπορούν να δημιουργήσουν ένα μεγάλο ατύχημα.
• Διενέργεια συστηματικών ελέγχων, που θα εγγυώνται την εφαρμογή των μέτρων περιορισμού των κινδύνων.
• Συνεχή προγράμματα ενημέρωσης και ασκήσεις ετοιμότητας των πολιτών από την αυτοδιοίκηση.
• Μέριμνα ώστε ο πολεοδομικός σχεδιασμός να περιλαμβάνει τα θέματα της επικινδυνότητας.
Το χρονικό των γεγονότων
Λίγο πριν ξεσπάσει η μεγάλη πυρκαγιά και πιο συγκεκριμένα στις 14 Φεβρουαρίου η Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης αποκαλύπτει έγγραφο-ντοκουμέντο της Διεύθυνσης Οικισμού όπου αναφέρεται ότι 200.000 άνθρωποι θα κινδυνέψουν να πεθάνουν μέσα σε τρεις ώρες από μια διαρροή στη δεξαμενή 25.000 τόνων αμμωνίας της «ΣΙΝΓΚ». Τα στοιχεία, που δημοσιεύτηκαν εκτεταμένα στο Τύπο εκείνη την εποχή, αποτελούσαν υπολογισμούς του χημικού Στ. Ρέκκα και αναφέρονταν σε υπόμνημα που έστειλε στις 10 Αυγούστου 1984 το Τμήμα Περιβάλλοντος της Διεύθυνσης Οικισμού Θεσσαλονίκης προς το Υπουργείο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος.
Παρόλα αυτά, δύο μέρες αργότερα ο υπουργός Βορείου Ελλάδος (σήμερα Υ.ΜΑ.Θ.) Γιάννης Παπαδόπουλος χωρίς να έχει κανένα συγκεκριμένο στοιχείο τονίζει, με σιγουριά ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος από τη δεξαμενή αμμωνίας για τη Θεσσαλονίκη.
Δεν προλαβαίνουν να περάσουν δύο βδομάδες από την αποκάλυψη και αποδεικνύεται ότι παρά τις καθησυχαστικές δηλώσεις του υπουργού, οι «οικολόγοι είχαν δίκιο» όπως χαρακτηριστικά είχε γραφτεί.
Συγκεκριμένα στις 24 Φεβρουαρίου, Δευτέρας μεσημέρι, εκδηλώνεται η μεγάλη πυρκαγιά στις δεξαμενές πετρελαιοειδών της εταιρίας Jet Oil στο Καλοχώρι, δυτικά της Θεσσαλονίκης.
Την επόμενη μέρα δημοσιεύεται ανακοίνωση της Οικολογικής Κίνησης όπου αφού υπογραμμίζεται το πόσο βάσιμα ήταν όσα αποκαλύφθηκαν λίγες μέρες πριν, διατυπώνονται συγκεκριμένα ερωτήματα και καλείται ο κόσμος να αντιδράσει.
Η φωτιά συνεχίζει να σαρώνει τις δεξαμενές της Jet Oil. Η δεξαμενή αμμωνίας απέχει μόνο 300 μ, τα οποία καλύπτουν άλλες δεξαμενές πετρελαιοειδών των Διυλιστηρίων Ασπροπύργου. Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης αρχίζουν να ανησυχούν έντονα. Ανακοινώνεται ότι γίνονται προσπάθειες για την εκκένωση της δεξαμενής αμμωνίας. Οι ανακοινώσεις διαδέχονται και αναιρούν η μία την άλλη. Άδειασε, δεν άδειασε, αδειάζει, θα αδειάσει; Ένα ερώτημα μένει που ανησυχεί ζωηρά όλους. Στη Θεσσαλονίκη φτάνει ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Α. Δροσογιάννης και συνεδριάζει το διυπουργικό όργανο που έχει συσταθεί.
Τρεις μέρες από την έναρξη της και η φωτιά εξακολουθεί να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Με ανακοίνωση της η Οικολογική Κίνηση θέτει συγκεκριμένα ερωτήματα για το αν η δεξαμενή αμμωνίας εκκενώθηκε και σε ποια επίπεδα βρίσκεται η ρύπανση. Οι ανακοινώσεις των «ειδικών», απ' τη μια μιλούν για αυξημένη ρύπανση και απ' την άλλη για φυσιολογικά επίπεδα στα οποία κινείται αυτή.
Παρόλα αυτά οι ανακοινώσεις των καθηγητών περιττεύουν. Ο καθένας βγάζει τα βασικά συμπεράσματα του για τη ρύπανση από την κάπνα και την αιθάλη, βλέποντας τους μαύρους τοίχους των πολυκατοικιών της Δυτικής Θεσσαλονίκης, τις λίμνες με τα πετρελαιοειδή στις αλάνες, τα φύλλα των κηπευτικών της Ν. Μαγνησίας.
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, στις 00.15 π.μ. ξημερώνοντας η 28η Φεβρουαρίου γίνεται η μεγάλη έκρηξη στις δεξαμενές της Jet Oil. Φλόγες δεκάδων μέτρων υψώνονται και γίνονται ορατές απ' όλη την Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες κάτοικοι της πόλης ξενυχτούν στους δρόμους. Πάρα πολλοί παίρνουν τα αυτοκίνητα τους και κατευθύνονται προς τη Χαλκιδική. Όλη τη νύχτα το κρατικό ραδιόφωνο παίζει χαρμόσυνη μουσική. Στα γραφεία της Οικολογικής Κίνησης το τηλέφωνο δεν ησυχάζει. Δύο πειρατικοί σταθμοί συνδέονται και ζητούν πληροφορίες. Πολλοί είναι αυτοί που επιζητούν από την Οικολογική κίνηση τις εγκυρότερες πληροφορίες για την κατάσταση.
Οι πληροφορίες που δίνονται είναι όσο γίνεται πιο καθησυχαστικές για να αποτραπεί ο πανικός. Διαδίδεται ότι η αμμωνία έχει μεταφερθεί, παρότι εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι αυτό ήταν ένα μεγάλο ψέμα. Το απόγευμα η Οικολογική Κίνηση σε συνεργασία με το περιοδικό «Πράξη», το περιοδικό «Στέγη» της ΛΑ.ΜΟ.Σ Α., τις Αριστερές Συσπειρώσεις Φοιτητών και την Επιτροπή Κατάληψης του κτιρίου της Λ. Νίκης 39 οργανώνουν συγκέντρωση στην πλατεία Αγ. Σοφίας και πορεία που κατευθύνεται μέσω Τσιμισκή και Βενιζέλου προς το Δημαρχείο και το τότε Υπουργείο Βορείου Ελλάδος Στη συνέχεια η πορεία κατευθύνεται στην οδό Κομνηνών όπου βρίσκονται τα γραφεία της Jet Oil. Εκεί γίνεται συμβολική κατάληψη και δίνεται συνέντευξη Τύπου σε δημοσιογράφους απ' όλες σχεδόν τις ημερήσιες εφημερίδες.
Πρώτη του Μάρτη και η φωτιά συνεχίζεται. Το Υ.Β.Ε. εξακολουθεί να μιλάει για «ανεκτά» επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Εν τω μεταξύ πολλοί καταφεύγουν στα νοσοκομεία με αναπνευστικά προβλήματα, ερεθισμό των ματιών, πονοκεφάλους, λιποθυμίες. Τέλος, αποκαλύπτεται το ψέμα περί απομάκρυνσης της αμμωνίας. Μονάδα Γιουγκοσλάβων πυροσβεστών φτάνει στις 2 Μαρτίου και με τη βοήθεια της η φωτιά υποχωρεί.
Στην Οικολογική Κίνηση αρχίζει μια σειρά από συζητήσεις για το αν θα πρέπει να υποβληθούν μηνύσεις. Τελικά αποφασίζεται να υποβληθεί μήνυση και αίτηση επιβολής ασφαλιστικών μέτρων κατά του Μαμιδάκη στον εισαγγελέα.
Στις 4 Μαρτίου σε συνεργασία με τη ΛΑ.ΜΟ.Σ.Α. γίνεται εκδήλωση στους Αμπελόκηπους με θέμα τους κινδύνους από την ύπαρξη της δεξαμενής αμμωνίας της «ΣΙΝΓΚ». Παράλληλα την αγωνία του κόσμου προσπαθεί να καλύψει η προσπάθεια εφησυχασμού των αρμοδίων που μιλούν για ανύπαρκτη ρύπανση. Στις 15 Μαρτίου δημοσιεύονται αποκαλυπτικά στοιχεία της Οικολογικής Κίνησης σχετικά με τη ρύπανση από τις φωτιές. Σύμφωνα με τα στοιχεία, αυτά μεγάλες ποσότητες λαχανικών ήταν καλυμμένες με αιθάλη, ενώ μετρήσεις είχαν βρει αρκετές ποσότητες καρκινογόνων ουσιών όπως πυρένιο, χρυσένιο, βενζοπυρένιο κ.α.. Μετά από αυτό το δημοσίευμα ξεκινά το όργωμα των χωραφιών και το παράχωμα σ' αυτά, ενός μέρους φυσικά, των φυτών που έχουν προσβληθεί από τη ρύπανση.
Στις 19 Μαρτίου νέα ανακοίνωση της Οικολογικής Κίνησης αναφέρεται στη ρύπανση από τη φωτιά και τις αντιφάσεις των όσων δηλώνουν οι κάθε λογής αρμόδιοι.
Οι Δήμοι των δυτικών συνοικιών προγραμματίζουν πορεία που πραγματοποιείται στις 16 Απριλίου. Θέμα η βιομηχανική ρύπανση και η υποβάθμιση της ζωής στις δυτικές συνοικίες. Στην πορεία συμμετέχει και η Οικολογική Κίνηση με δική της προσυγκέντρωση στην πλατεία Αγ. Σοφίας και πορεία προς τα Δικαστήρια. Απ' εκεί ξεκινάει η μεγάλη πορεία, που διασχίζει την Εγνατία και καταλήγει από τη Βενιζέλου στο Υπουργείο. Εκεί οι δήμαρχοι των δυτικών συνοικιών ζητούν συνάντηση με τον υπουργό που δεν πραγματοποιείται.
