Επιστημονική μελέτη προβλέπει ότι όπως όλοι οι πολιτισμοί του παρελθόντος έτσι και ο τωρινός θα διαλυθεί μέσα στις επόμενες δεκαετίες
Του Γιώργου Καλλίνη
Ήρθε η καταστροφή; Είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε ελάχιστες δεκαετίες ακόμη; Έτσι πιστεύει η NASA ή τουλάχιστον κάποιοι ερευνητές της. Η τελευταία μελέτη προβλέπει ότι ο ανεπτυγμένος κόσμος του πλανήτη οδεύει προς την καταστροφή αφού ο βιομηχανικός πολιτισμός θα καταρρεύσει μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Όμως γιατί θα έρθει η καταστροφή;
Η μελέτη μελέτησε ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που όταν βρίσκονται σε κρίση οδηγούν στην παρακμή των πολιτισμών και οι οποίοι φαίνονται να απειλούν και τον δικό μας. Αυτοί είναι ο πληθυσμός, το κλίμα, το νερό, η γεωργία και η ενέργεια. Όπως εξηγούν, οι παράγοντες αυτοί μπορούν να οδηγήσουν στην κατάρρευση όταν συσχετίζονται με τρόπο ο οποίος δημιουργεί δυο καίρια κοινωνικά χαρακτηριστικά: «την υπερεκμετάλλευση των πόρων» και τη «διαστρωμάτωση της κοινωνίας στις ελίτ (πλούσιοι) και στις μάζες (φτωχοί)». Αυτά τα δυο κοινωνικά φαινόμενα έχουν διαδραματίσει, όπως υπογραμμίζουν, «κεντρικό ρόλο στον χαρακτήρα ή τη διαδικασία της κατάρρευσης όλων των παραπάνω περιπτώσεων τα τελευταία 5.000 χρόνια».
Κάπως έτσι θα συμβεί λοιπόν. Αρχικά οι πλούσιοι αυτού του κόσμου θα κρατούν όλο και περισσότερους πόρους για τον εαυτό τους, στερώντας τους από το φτωχότερο τμήμα του πληθυσμού. Έτσι αυτό το πλεόνασμα θα αρχίσει να μεγαλώνει συνέχεια και οι στερημένοι θα υποφέρουν, ενώ οι πλούσιοι θα βλέπουν τον κόσμο γύρω τους να καταρρέει. Όλα αυτά θα γίνουν αν δεν αλλάξουμε κάτι στον κόσμο μας. Μπορούμε λοιπόν να τα αποφύγουμε όλα αυτά; Ναι, εάν διατηρήσουμε τον πλανήτη μας σε καλή κατάσταση και αν μοιράσουμε τους πόρους με σχετική ισότητα. Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Γκοντάρ της NASA.
«Όλοι οι πολιτισμοί κάνουν κύκλο: Πρώτα η άνοδος και μετά η πτώση»
Η μελέτη έγινε με βάση ένα καινούργιο διεπιστημονικό μοντέλο, το HANDY (Human and Nature Dynamical – Ανθρώπινη και φυσική δυναμική), το οποίο συνδυάζει τα «φώτα» πολλών διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Ο επικεφαλής της, Σαφά Μοτεσαρέι, μαθηματικός του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικο-Περιβαλλοντικής Σύνθεσης των Ηνωμένων Πολιτειών, συνεργάστηκε με μια ομάδα ειδικών των φυσικών και κοινωνικών επιστημών προκειμένου να εξετάσουν πώς λαμπροί πολιτισμοί του παρελθόντος οδηγήθηκαν στην πτώση τους και να εφαρμόσουν τα «μαθήματα» που άντλησαν στο δικό μας σήμερα. Σύμφωνα με το συμπέρασμά τους, ο ανεπτυγμένος κόσμος μας δεν φαίνεται να έχει πολύ μέλλον εφόσον, με τα σημερινά δεδομένα, αναμένεται να οδηγηθεί στην κατάρρευση μέσα σε μερικές δεκαετίες, ενδεχομένως πριν από το τέλος του αιώνα.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η «διαδικασία της ανόδου και της πτώσης είναι ένας επαναλαμβανόμενος κύκλος στην Ιστορία» τονίζοντας ότι ακόμη και οι πιο προηγμένοι και σύνθετοι πολιτισμοί μπορούν να καταρρεύσουν – κάτι το οποίο ισχύει και για τον δικό μας, σύγχρονο βιομηχανικό πολιτισμό. «Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των εξίσου (αν όχι περισσότερο) προηγμένων Αυτοκρατοριών των Χαν, των Μωριέων και των Γκούπτα (σ.σ. στην Ινδία), καθώς και η πτώση πολλών προηγμένων αυτοκρατοριών της Μεσοποταμίας, όλες μαρτυρούν ότι οι προωθημένοι, εξελιγμένοι, σύνθετοι και δημιουργικοί πολιτισμοί μπορεί να είναι εύθραυστοι και χωρίς διάρκεια».
Σήμερα, αναφέρουν οι ερευνητές, τα επίπεδα της ανισότητας στην κοινωνική διαστρωμάτωση είναι μεγάλα και συνδέονται άμεσα με την υπερκατανάλωση των πόρων. Οι ελίτ, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στις βιομηχανικές χώρες, ελέγχουν το συσσωρευόμενο πλεόνασμα το οποίο δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στην κοινωνία. «Στη μάζα του πληθυσμού, αν και αυτή παράγει τον πλούτο, εκχωρείται από την ελίτ μόνο ένα μικρό ποσοστό του, συνήθως ακριβώς ή ελάχιστα πιο πάνω από τα επίπεδα που απαιτούνται για την επιβίωση» σημειώνουν. Η δε τεχνολογία δεν μπορεί να μας σώσει, εφόσον «τείνει να αυξάνει τόσο την κατά κεφαλή κατανάλωση πόρων όσο και την κλίμακα της εκμετάλλευσης των πόρων».
Όλα τα σενάρια οδηγούν στην καταστροφή
Η μελέτη εξέτασε στο μοντέλο της διάφορα σενάρια πιθανής εξέλιξης του σημερινού παγκόσμιου βιομηχανικού πολιτισμού. Όλα φαίνονται να οδηγούν στην καταστροφή. «Εξετάζοντας προσεκτικά την πραγματικότητα του κόσμου σήμερα διαπιστώνουμε ότι η κατάρρευση είναι δύσκολο να αποφευχθεί» αναφέρουν στο συμπέρασμα του άρθρου τους, το οποίο έχει γίνει δεκτό για δημοσίευση στην επιθεώρηση «Ecological Economics».
Στο πρώτο από αυτά τα σενάρια, όπως περιγράφουν, «ο πολιτισμός φαίνεται να βρίσκεται σε έναν βιώσιμο δρόμο για πολύ καιρό, ακόμη όμως και όταν χρησιμοποιήσαμε τον βέλτιστο ρυθμό εξάντλησης των πόρων και ξεκινήσαμε με έναν πολύ μικρό αριθμό ελίτ, οι ελίτ τελικά έφθαναν να καταναλώνουν υπερβολικά, προκαλώντας ως αποτέλεσμα πείνα στις μάζες, η οποία τελικά οδηγούσε στην κατάρρευση της κοινωνίας. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτή η κατάρρευση οφείλεται σε μια πείνα-αποτέλεσμα της ανισότητας η οποία προκαλεί απώλεια εργατικών χεριών και δεν είναι μια κατάρρευση που προκαλείται από τη φύση».
Σε ένα άλλο σενάριο οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι «με εντονότερο ρυθμό εξάντλησης των πόρων η παρακμή των μαζών επέρχεται πιο γρήγορα, ενώ οι ελίτ εξακολουθούν να ευημερούν, όμως κάποια στιγμή οι μάζες καταρρέουν εντελώς επιφέροντας την κατάρρευση των ελίτ».
Η μελέτη του μοντέλου HANDY είναι καθαρά θεωρητική, άλλες όμως, πιο «απτές» μελέτες από διάφορους οργανισμούς έχουν προειδοποιήσει ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες ο σύγχρονος κόσμος θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα εξαιτίας της συσσώρευσης των κρίσεων που σχετίζονται με την έλλειψη τροφίμων, νερού και ενέργειας. Οι συγγραφείς της νέας μελέτης θεωρούν πάντως ότι τα «κακά» σενάριά τους δεν είναι αναπόφευκτα και ότι με κατάλληλες πολιτικές και δομικές αλλαγές μπορούμε να αποφύγουμε την κατάρρευση και να αποκτήσουμε έναν σταθερότερο πολιτισμό.
Αποστάσεις από την έρευνα παίρνει η NASA
Η NASA αποστασιοποιήθηκε από την έκθεση για το τέλος του πολιτισμού μας, που ισχυρίζεται ότι ο σύγχρονος πολιτισμός βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Η διαστημική υπηρεσία δημοσίευσε μια δήλωση μετά τη δημοσίευση της ερευνητικής εργασίας, η οποία τοποθετείται στην υπόθεση ότι η «NASA προέβλεψε το τέλος του κόσμου».
Συγκεκριμένα είπε: «Η συγκεκριμένη ερευνητική εργασία από το πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, των ερευνητών Safa Motesharrei και η Eugenia Kalnay και του Jorge Rivas από το πανεπιστήμιο της Μινεσότα δεν έχει οργανωθεί ή αξιολογηθεί από την Nasa. Είναι μια ανεξάρτητη μελέτη από πανεπιστημιακούς ερευνητές που χρησιμοποιούν ερευνητικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν για μια ξεχωριστή δραστηριότητα της NASA. Όπως συμβαίνει με όλες τις ανεξάρτητες έρευνες, οι απόψεις και τα συμπεράσματα στο έγγραφο είναι αυτές των συγγραφέων και μόνο. Η Nasa δεν εγκρίνει το χαρτί ή τα συμπεράσματά του».
Η κλιματική αλλαγή φέρνει μη αναστρέψιμες αλλαγές, σύμφωνα με την AAAS
Σε μια σπάνια παρέμβαση στην πολιτική συζήτηση, η Αμερικανική Ένωση για την Πρόοδο της Επιστήμης κάλεσε τους πολιτικούς να ενεργήσεουν γρήγορα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου - και να μειώσει τον κίνδυνο να κληρονομήσουμε μια κλιματική καταστροφή στις μελλοντικές γενιές.
«Ως επιστήμονες, δεν είναι ο ρόλος μας να λέμε στους ανθρώπους τι πρέπει να κάνουν», δήλωσε ο AAAS στη νέα του έκθεση. «Όμως θεωρούμε ότι είναι ευθύνη μας ως επαγγελματίες να εξασφαλίσουμε, όσο μπορούμε, ότι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν τι γνωρίζουμε: η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο συμβαίνει τώρα, αντιμετωπίζουμε τους κινδύνους της απότομης, απρόβλεπτης και ενδεχομένως μη αναστρέψιμης αλλαγής οπότε αν αντιδράσουμε άμεσα θα μειώσουμε τον κίνδυνο και το κόστος της δράσης».
Η επιτροπή για το κλίμα των Ηνωμένων Εθνών, η IPCC , θα συναντηθεί στη Γιοκοχάμα την επόμενη εβδομάδα για να δημοσιεύσει μια δεύτερη τεράστια έρευνα, αυτή τη φορά περιγράφοντας πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις βροχοπτώσεις και τα κύματα καύσωνα, το επίπεδο της θάλασσας και των ωκεανών, την αλιεία και την ασφάλεια των τροφίμων. Οι επιστήμονες της AAAS είπαν ότι δημοσίευσαν πρώτα τη δική τους εκτίμηση, επειδή ανησυχούσαν ότι οι Αμερικανοί δεν εκτιμούν τη σοβαρότητα της κλιματικής αλλαγής.
Παρά τα «συντριπτικά στοιχεία», η AAAS πιστεύει ότι οι Αμερικανοί αποτυγχάνουν να εκτιμήσουν τη σοβαρότητα των κινδύνων που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και δεν κινητοποιούνται για να αποφευχθεί η καταστροφή του κλίματος. Η ένωση των επιστημόνων είπε ότι σχεδιάζει να στείλει επιστήμονες στους πολίτες για να ξεκινήσει μια συζήτηση σχετικά με τη διαχείριση των κινδύνων αυτών.
Η έκθεση σημειώνει ότι το κλίμα του πλανήτη θερμαίνεται σε σχεδόν πρωτοφανή ρυθμό. «Ο ρυθμός της αλλαγής του κλίματος τώρα είναι τόσο γρήγορος όσο οποιαδήποτε παρατεταμένη περίοδο θέρμανσης κατά τα τελευταία 65 εκατομμύρια χρόνια και αναμένεται να επιταχυνθεί τις επόμενες δεκαετίες», σύμφωνα με την έκθεση. Μια αύξηση 0,13 βαθμών κελσίου - ένα πολύ πιθανό σενάριο- θα έκανε σπάνια ακραία καιρικά φαινόμενα – όπως μεγάλες πλημμύρες, ξηρασίες και κύματα καύσωνα - σχεδόν ετήσια γεγονότα, λένε οι επιστήμονες .
Επίσης, άλλες ξαφνικές συστημικές αλλαγές θα μπορούσαν να συμβούν - όπως μεγάλης κλίμακας κατάρρευση των πάγων στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία, η απώλεια μέρους του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων, καθώς και μαζικές εξαφανίσεις ειδών.
«Υπάρχει ο κίνδυνος μιας απότομης , απρόβλεπτης και ενδεχομένως μη αναστρέψιμης αλλαγής στο κλιματικό σύστημα της Γης με μαζικές επιπτώσεις», ανέφερε η έκθεση. Οι κίνδυνοι από τέτοιες καταστροφές θα αυξηθούν με την πάροδο του χρόνου – εκτός αν υπήρχε δράση για να μειωθούν οι εκπομπές των ρύπων, λένε οι επιστήμονες. «Όσο πιο γρήγορα κάνουμε μια συντονισμένη προσπάθεια για να περιορίσουμε την καύση των ορυκτών καυσίμων σαν πρωταρχική πηγή ενέργειας μας και την αποδέσμευση του C02 στον αέρα, τόσο μικρότερο το ρίσκο για την ανθρωπότητα», ολοκληρώνουν οι ειδικοί.
